Paragraaf 3

Dit is de 'Sleutel' voor het ontcijferen van de rechter tekst

Origineel:      a - b - c - d - e - f - g - h -  i -  j -  k -  l - m - n - o - p - q - r - s - t - u - v - w - x - y -  z

Vervanging:   n - o - p - q - r - s - t -  u - v - w - x - y -  z - a - b - c - d - e - f - g - h -  i -  j -  k -  l - m

§3.3: Europa en de wereld

In de 17e eeuw breidden de Europeanen hun contacten uit met Afrika, Azië en Amerika. De Nederlanders gingen ook meedoen aan de Europese Expansie.

 

Waarom is de VOC ontstaan en wat heeft de VOC gedaan?

Hollandse en Zeeuwse kooplieden stuurden schepen naar Azië om er specerijen te kopen. Hun handelsbedrijven (compagnieën) maakten eerst veel winst, maar er ontstond onderlinge concurrentie, waardoor de winsten weer snel omlaag gingen.

De Staten-Generaal grepen in 1602 in. Ze lieten de compagnieën uit zes Hollandse en Zeeuwse steden opgaan in één bedrijf: de Verenigde Oost-Indische Compagnie ofterwijl VOC. Alleen de VOC mocht handel drijven in Azië, zo bleven de prijzen en dus de winsten hoog.

De VOC mocht van de Staten-Generaal alles doen wat goed was voor de handel, zoals verdragen sluiten, forten en handelsposten bouwen, maar bijvoorbeeld ook oorlog voeren:

De VOC voerde handel met en in Azië.

De VOC heeft de Engelsen en Portugezen uit de Molukken verjaagd en dwongen de Molukkers om hun specerijen alleen aan de Nederlanders te leveren. In 1621 werd de hele Molukse bevolking van het eiland Bana uitgemoord en weggevoerd, want ze bleven nootmuskaat aan de Portugezen en Engelsen verkopen.

De VOC veroverde de Javaanse stad Jacatra en veranderde de naam in Batavia. Dit werd de aankomst- en vertrekhaven van alle VOC-schepen die tussen Europa en Azië voeren.

De VOC bouwde aan de zeekant van Batavia het Kasteel van Batavia, hieromheen lagen pakhuizen, kantoren en woningen.

 

Waarom is de WIC ontstaan en wat heeft de WIC gedaan?

De Staten-Generaal deden voor de handel met Amerika en West-Afrika hetzelfde als met de VOC: In 1621 richtten ze de West-Indische Compagnie ofterwijl WIC op. Ook dit was een Hollands-Zeeuwse onderneming.

De WIC voerde handel met Amerika en West-Afrika.

De WIC deed mee met de Tachtigjarige Oorlog om Spanje te bestrijden.

De WIC veroverde Brazilië.

De WIC veroverde fort Elmina in 1637.

De WIC haalde slaven uit Afrika.

De WIC stichtte in 1623 Nieuw-Amsterdam op het eiland Manhattan.

De WIC nam Suriname van de Engelsen af.

De WIC werd de belangrijkste leverancier van slaven voor de Spaanse kolonies.

Brazilië werd vanaf 1645 heroverd door de Portugezen de Engelsen veroverden in 1664 Nieuw-Nederland.

 

Driehoekshandel

De WIC nam gebieden in om mee te kunnen doen aan de driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika. De WIC veroverde een deel van Brazilië, vervolgens veroverde ze in 1637 fort Elmina om vanaf hier slaven uit Afrika te halen die suiker konden verbouwen in Brazilië. Deze slaven gingen eerst naar Curaçao, waar een grote slavenmarkt was en vandaar werden de slaven door hun kopers naar de Caraïbische eilanden gebracht. De WIC nam in de Tweede Engelse Zeeoorlog Suriname van de Engelsen af. Hier kwamen suiker- en koffieplantages. De WIC werd de belangrijkste leverancier van slaven voor de Spaanse kolonies.

Door deze driehoekshandel ontstond in de 17e eeuw een wereldeconomie. De thee, koffie, tabak, bepaalde stoffen en mode uit China, Japan, het Ottomaanse rijk en India werden populair in Europa. Door de handel werd de kennis over de wereld steeds groter.

Geheimtaal §3.3: Europa en de wereld

Va qr 17r rrhj oervqqra qr Rhebcrnara uha pbagnpgra hvg zrg Nsevxn, Nmvë ra Nzrevxn. Qr Arqreynaqref tvatra bbx zrrqbra nna qr Rhebcrfr Rkcnafvr.

Jnnebz vf qr IBP bagfgnna ra jng urrsg qr IBP trqnna?

Ubyynaqfr ra Mrrhjfr xbbcyvrqra fghheqra fpurcra anne Nmvë bz re fcrprevwra gr xbcra. Uha unaqryforqevwira (pbzcntavrëa) znnxgra rrefg

irry jvafg, znne re bagfgbaq baqreyvatr pbapheeragvr, jnneqbbe qr jvafgra jrre fary bzynnt tvatra.

Qr Fgngra-Trarenny tercra va 1602 va. Mr yvrgra qr pbzcntavrëa hvg mrf Ubyynaqfr ra Mrrhjfr fgrqra bctnna va ééa orqevws: qr Ireravtqr Bbfg-Vaqvfpur Pbzcntavr bsgrejvwy IBP. Nyyrra qr IBP zbpug unaqry qevwira va Nmvë, mb oyrira qr cevwmra ra qhf qr jvafgra ubbt.

Qr IBP zbpug ina qr Fgngra-Trarenny nyyrf qbra jng tbrq jnf ibbe qr unaqry, mbnyf ireqentra fyhvgra, sbegra ra unaqryfcbfgra obhjra, znne ovwibbeorryq bbx bbeybt ibrera:

Qr IBP ibreqr unaqry zrg ra va Nmvë.

Qr IBP urrsg qr Ratryfra ra Cbeghtrmra hvg qr Zbyhxxra irewnntq ra qjbatra qr Zbyhxxref bz uha fcrprevwra nyyrra nna qr Arqreynaqref gr yrirera. Va 1621 jreq qr uryr Zbyhxfr oribyxvat ina urg rvynaq Onan hvgtrzbbeq ra jrttribreq, jnag mr oyrira abbgzhfxnng nna qr Cbeghtrmra ra Ratryfra irexbcra.

Qr IBP irebireqr qr Wninnafr fgnq Wnpngen ra irenaqreqr qr annz va Ongnivn. Qvg jreq qr nnaxbzfg- ra iregerxunira ina nyyr IBP-fpurcra qvr ghffra Rhebcn ra Nmvë ibrera.

Qr IBP obhjqr nna qr mrrxnag ina Ongnivn urg Xnfgrry ina Ongnivn, uvrebzurra yntra cnxuhvmra, xnagbera ra jbavatra.

Jnnebz vf qr JVP bagfgnna ra jng urrsg qr JVP trqnna?

Qr Fgngra-Trarenny qrqra ibbe qr unaqry zrg Nzrevxn ra Jrfg-Nsevxn urgmrysqr nyf zrg qr IBP: Va 1621 evpuggra mr qr Jrfg-Vaqvfpur Pbzcntavr bsgrejvwy JVP bc. Bbx qvg jnf rra Ubyynaqf-Mrrhjfr baqrearzvat.

Qr JVP ibreqr unaqry zrg Nzrevxn ra Jrfg-Nsevxn.

Qr JVP qrrq zrr zrg qr Gnpugvtwnevtr Bbeybt bz Fcnawr gr orfgevwqra.

Qr JVP irebireqr Oenmvyvë.

Qr JVP irebireqr sbeg Ryzvan va 1637.

Qr JVP unnyqr fynira hvg Nsevxn.

Qr JVP fgvpuggr va 1623 Avrhj-Nzfgreqnz bc urg rvynaq Znaunggna.

Qr JVP anz Fhevanzr ina qr Ratryfra ns.

Qr JVP jreq qr orynatevwxfgr yrirenapvre ina fynira ibbe qr Fcnnafr xbybavrf.

Oenmvyvë jreq inans 1645 urebireq qbbe qr Cbeghtrmra qr Ratryfra irebireqra va 1664 Avrhj-Arqreynaq.

 

Qevrubrxfunaqry

Qr JVP anz trovrqra va bz zrr gr xhaara qbra nna qr qevrubrxfunaqry ghffra Rhebcn, Nsevxn ra Nzrevxn. Qr JVP irebireqr rra qrry ina Oenmvyvë, ireibytraf irebireqr mr va 1637 sbeg Ryzvan bz inans uvre fynira hvg Nsevxn gr unyra qvr fhvxre xbaqra ireobhjra va Oenmvyvë. Qrmr fynira tvatra rrefg anne Phençnb, jnne rra tebgr fyniraznexg jnf ra inaqnne jreqra qr fynira qbbe uha xbcref anne qr Pnenïovfpur rvynaqra troenpug. Qr JVP anz va qr Gjrrqr Ratryfr Mrrbbeybt Fhevanzr ina qr Ratryfra ns. Uvre xjnzra fhvxre- ra xbssvrcynagntrf. Qr JVP jreq qr orynatevwxfgr yrirenapvre ina fynira ibbe qr Fcnnafr xbybavrf.
Qbbe qrmr qevrubrxfunaqry bagfgbaq va qr 17r rrhj rra jreryqrpbabzvr. Qr gurr, xbssvr, gnonx, orcnnyqr fgbssra ra zbqr hvg Puvan, Wncna, urg Bggbznnafr evwx ra Vaqvn jreqra cbchynve va Rhebcn. Qbbe qr unaqry jreq qr xraavf bire qr jreryq fgrrqf tebgre.